Minh Hóa là một huyện nằm ở phía Tây Bắc của tỉnh Quảng Bình. Nơi đây nổi tiếng có cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ đan xen với truyền thống đặc sắc và lâu đời. Vùng đất này có sự giao thoa giữa đồng bào các dân tộc Kinh, Chứt, Bru Vân Kiều… tạo ra sự đa dạng văn hóa đồng thời vẫn giữ được nét bí ẩn, lôi cuốn du khách du lịch Quảng Bình. Cũng từ đó, ẩm thực ở Minh Hóa được biết đến với những món ngon nổi tiếng, phong phú thể hiện sự đa dạng trong cách phối hợp các nguyên liệu tự nhiên, có sẵn của thiên nhiên nơi đây.
1. Canh trứng kiến nấu lá bún
Canh kiến thường được nấu vào mùa xuân, lúc này, trứng của loài kiến đen, kiến vàng làm tổ trên những cây cao được người dân săn về đãi sạch và nấu với lá cây bún mọc trong rừng. Đây là loại cây dại có thân gỗ, lá hình đối xứng thường mọc ở các bờ suối. Từ tháng 2 đến tháng 3 âm lịch, cây sẽ chỉ ra lá non để hái về nấu.
Đây thực sự là món ăn độc đáo chỉ có ở Minh Hóa, người dân phải hoàn thành một công đoạn hết sức phức tạp để làm ra món ngon đúng nghĩa. Theo đó, người ta ủ chua lá bún trước khi nấu thường sẽ mất khoảng 3 ngày khi đặt cạnh bếp lửa. Bên trong đó, lá bún non được thái sợi mịn, bỏ vào chum sành, thêm ít muối hạt, đường mơ rồi đổ thêm nước ấm khoảng 15 độ C vào và đậy kín lại. Khi chum lá bún chuyển từ màu xanh sang màu vàng mơ, dậy mùi thơm thì lấy ra nấu với trứng kiến.
Canh trứng kiến nấu lá bún
Để có nồi canh trứng kiến chuẩn vị Minh Hóa, người dân nơi đây không dùng dầu mỡ nấu mà chỉ sử dụng những gia vị truyền thống dễ kiếm tìm. Theo đó, khi nếm món ăn, bạn dễ dàng nhận thấy vị béo ngậy của trứng kiến, vị chua thanh của lá bún tạo nên một món canh chua ngon và độc đáo. Ngoài ra, khi thưởng thức trứng kiến cũng phải thật thư thả, thong dong mà nhấm nháp từng chút một mới thấm thía cái hồn của hương vị miền quê đầy nắng và gió này.
Ngày nay, canh trứng kiến nấu lá bún đem đến cho thực khách cảm giác khó quên khi cùng hòa nhịp với rừng đại ngàn và thiên nhiên bao đời ở Minh Hóa. Đây không chỉ là món ăn thường ngày của người nơi đây mà còn là đặc sản níu giữ chân du khách thập phương vào dịp lễ hội Rằm tháng ba hàng năm, trở thành bản sắc văn hóa ẩm thực riêng của người Nguồn Minh Hóa.
2. Cơm bồi
Cơm bồi dẻo và ngon, trở thành món ăn đặc sản độc đáo mà không nơi nào có được. Nếu ai đã từng lên vùng đất Minh Hóa khi đi tour Quảng Bình mà chưa thưởng thức cơm bồi thì coi như chưa đến với miền sơn cước này. Món cơm bồi nổi tiếng với đông đảo du khách gần xa từ bởi mùi vị hấp dẫn cùng cách chế biến tài tình.
Cơm bồi
Nguyên liệu dùng để chế biến cơm bồi khá đơn giản, có thể từ: hạt ngô, hạt gạo và có thêm cả củ sắn tươi. Theo đó, ngô hạt hoặc gạo được ngâm vào nước sôi khoảng 2 - 3 tiếng, vớt ra để ráo nước rồi mới bỏ vào cối giã dần lấy bột. Ngoài ra, nếu có thêm sắn củ thì phải về rửa sạch, bóc vỏ, ép bớt nước, giã đều và trộn với hỗn hợp kể trên. Khi bột đã tơi, thấm nước lã, nhồi kỹ, đánh tơi ra rồi bỏ vào chõ đồ bột lên trên bếp lửa khoảng một giờ đồng hồ là chín. Lúc này khi bắc xuống trở thành món cơm bồi thơm ngon, cuối cùng người ta đóng khuôn thành miếng để mang ra thưởng thức.
Món cơm bồi Minh Hóa thường ăn cùng với món ốc đực bắt ở suối ven rừng. Lâu dần, món ăn đã trở thành một trong những nét ẩm thực đặc sắc của người Nguồn Minh Hóa mà cứ mỗi khi đến đây, du khách lại háo hức mong chờ được thưởng thức vị ngon lạ miệng của món ăn này.
3. Cháo môn
Cháo môn là món ăn bình dị, phổ biến ở vùng nông thôn lại là món ăn lạ lẫm với phần lớn khách du lịch. Theo những bậc cao niên ở đây, cháo môn bắt nguồn từ món ăn thường ngày của người Mã Liềng, một tộc người thuộc nhóm dân tộc Chứt ở vùng núi huyện Tuyên Hóa và Minh Hóa. Về sau khi có sự giao thoa văn hóa giữa các huyện miền núi, đồng báo các dân tộc khác cũng học được cách làm món đặc sản vô cùng độc đáo.
Cháo môn không nhiều người nấu ngon và không dễ tìm được món ăn bình dị này. Theo đó, nguyên liệu để chế biến cháo môn gồm: thịt hong gác bếp, một số loại lá rừng, một ít gạo, củ môn rừng được gọt sạch sẽ, cắt thành từng khúc nhỏ, ninh nhừ cùng với gạo rang hoặc gạo vo sạch. Bẹ môn rửa thật sạch để không bị ngứa khi ăn, khi nồi cháo đang sôi thì cho bẹ môn đã rửa sạch vào và giữ cho lửa đều, không tắt cho đến khi bẹ môn mềm nhũn ra là ăn được. Củ môn nấu chung với gạo đạt khi cháo nhừ, củ môn vừa chín, người nấu hạ nhỏ lửa nhưng vẫn giữ cho nồi cháo sôi trên bếp.
Cháo môn
Người dân Minh Hóa kể rằng, món cháo môn xưa là của người nghèo dùng để đãi bạn bè đến chơi. Xứ nghèo chả có gì, người dân vào rừng lấy những cây lá bản địa, trong đó thân môn rừng là chủ đạo, cùng với một ít cơm nguội, thêm chút măng tươi và một ít thịt khô ngày thường săn được đổ lộn vào ninh nhừ với nhau.
Cháo môn được ăn chung với nhiều món kèm, đơn giản nhất là ăn với thịt kho, cá kho, trong khi cầu kỳ hơn thì nấu cháo môn với cá hoặc với lươn là ngon nhất. Cháo môn trước kia là món ăn được dùng để thiết đãi khách mỗi khi đến chơi nhà để thể hiện cái tình của vùng quê nghèo khó. Thế nhưng ngày nay, cháo môn nổi tiếng đã trở thành món ăn được nhiều thực khách "khen lấy khen để" vì sự kết hợp hài hòa và đặc biệt. Từ đó, món này còn được nhiều quán ăn, nhà hàng chế biến thành một món đặc sản để bán cho du khách gần xa khi họ đến với du lịch Quảng Bình.
4. Cá mát nướng
Cá mát nướng là món ngon đến từ khe suối của vùng đất Minh Hóa. Thịt cá mát thơm ngon, mỡ béo mà lại ít xương. Loài cá này vừa lành, vừa bổ có tác dụng lợi sữa, tốt cho tim mạch và thích hợp với cả người già lẫn người béo phì. Người dân nơi đây thường bắt cá ở các khe suối, những khu vực nước sạch là nhiều cá nhất.
Trong chế biến các món ăn, cá mát có thể kho, rán, nấu canh chua tùy thích nhưng ngon nhất vẫn là nướng. Theo đó, để làm được món cá suối nướng, người ta chọn loại cá suối khoảng 0,5 kg trở lên, béo và còn tươi sống. Phần sơ chế cá bao giờ cũng phải cạo vảy, làm sạch, ướp gia vị như: gừng, tỏi, sả, hành, rau thơm rừng… sao cho ngấm đều vào thịt cá.
Cá mát nướng
Khi nướng, ngươi ta xoa một lớp bột riềng và thính gạo ra ngoài vỏ cá rồi kẹp vào gắp nướng. Nếu nướng trên than cây tre và các loại cây gỗ tạp thì cá không chín vàng đều và không thơm ngon mà phải nướng cá trên cây củi gỗ núi đá, đặt từng xiên cá để tiếp xúc với than hồng sao cho lúc cá chín toả mùi thơm hấp dẫn. Người ngồi nướng cũng cần phải kiên trì hơ cho cá chín dần, chín đều mà không vội đặt cá sát trên bếp lửa thì cá sẽ cháy vỏ ngoài. Lúc ăn, bạn chỉ cần gỡ cá ra đĩa, dùng sợi chỉ vuốt dọc theo chiều gắp để thịt cá được gỡ ra vẫn nguyên vẹn, không vỡ nát. Tuy chỉ là món ăn dân dã nhưng với món cá mát nướng, thực khách khi đã ăn một lần thì sẽ nhớ mãi không quên hương vị thơm ngon của món cá suối nướng Quảng Bình đặc biệt này.
5. Ốc đực
Ốc khe Minh Hóa được người dân bắt từ những dòng suối hoặc khe nước nhỏ trên vùng núi cao vì chỉ có ở đây ốc sống trong làn nước sạch trong nên thịt ngọt và đúng vị tự nhiên nhất. Có lẽ không nơi nào có nhiều ốc đực như ở huyện Minh Hóa, những con ốc đực thường được tìm thấy tập trung nhiều nhất ở nước sông Rào Nậy chảy qua vùng Tú Làn, Cao Mại huyện Tuyên Hóa và những con nước ở thượng nguồn sông Gianh, vùng Hóa Sơn, Trung Hóa.
Ốc đực
Trước khi được chế biến, ốc bắt về được ngâm với nước vo gạo từ 1 đến 2 ngày và thay nước ngâm liên tục sao cho ốc nhả sạch chất bẩn. Ốc khi sơ chế yêu cầu phải thật sạch từ trong mình đến bên ngoài vỏ. Sau đó, người ta chặt đuôi ốc để khi nêm ướp, gia vị sẽ thấm đều trong mình ốc khiến thịt ốc đậm đà hơn. Ốc đực có thể chế biến thành nhiều món ăn khác nhau nhưng phổ biến nhất vẫn là món ốc luộc nóng hổi. Khi được luộc chín, người ta dùng gai bưởi khều thịt ốc, chấm với muối lá chanh, muối ớt ăn rất thơm ngon. Phần nước luộc ốc có thể húp nóng hoặc dùng để nấu canh rau khoai hay các món canh chua đậm đà, bắt miệng rất hợp với mùa nắng nóng. Bên cạnh đó, ốc đực còn được chế biến thành món ốc chiên ăn với nước ốc chấm và bánh tráng chắc chắn sẽ khiến bạn say mê.
Khi thưởng thức, thực khách dễ dàng cảm nhận được hương vị đậm đà qua từng con ốc. Vốn dĩ, ốc đực là món quen thuộc với vùng quê này nhưng cũng chính bởi cái vị ngon ngọt cay thơm hấp dẫn của món ốc khe Minh hóa đã khiến biết bao thực khách ăn một lần là nhớ mãi.
6. Rau dớn
Rau dớn thường mọc ở trong rừng bên rìa khe suối, đây là loài cây họ dương xỉ mọc hoang dại, rất ưa những vùng đất ẩm và được phân bố nhiều ở vùng núi rừng hay nơi bờ suối bên những tảng đá lớn,bờ khe dưới các tán rừng thấp có độ ẩm ướt cao. Sau này, rau dớn trở thành loại rau yêu thích được người dân Minh Hóa hái về chế biến thành nhiều món ăn thơm ngon, bổ dưỡng.
Rau dớn không thể trồng được vì nó chỉ thích hợp với môi trường hoang dã. Đây vừa là một loại rau rừng, vừa là một loại thảo mộc dùng để chữa một số bệnh phổ biến như cảm, ho, viêm họng, lợi tiểu, chống táo bón nên chúng rất có giá trị sử dụng trong y học. Đặc biệt, rau dớn được nhiều người ưa thích vì có vị ngọt mát, hơi nhớt, nếu đem nấu canh hoặc xào thịt, làm nộm ăn rất ngon.
Rau dớn
Lá rau dớn có màu xanh mượt, mọc quanh năm nhưng đúng độ nhất là vào mùa mưa. Lúc này, cây rau đã ngậm đủ nước nên ngọn mập mạp, non tơ mỡ màng hơn. Theo đó, rau có thể chế biến thành các món ăn như: rau dớn xào tỏi, xào thịt, nộm rau dớn, nấu canh rau dớn,… món nào cũng ngon cả. Thông thường, người dân nơi đây không chế biến món rau dớn cầu kỳ mà với người dân Minh Hóa, rau dớn thường gắn liền với những câu chuyện đầy tính nhân văn bởi nó là món chính ở mâm cơm hiếu nghĩa mà người dân Minh Hóa dâng lên ông bà, cha mẹ trong những ngày cận Tết.
7. Cua đá
Người dân địa phương thường gọi con cua đá là con Khé. Dưới những khe suối của vùng núi đá, người ta có thể bắt gặp những cua đá sinh sống dưới vùng nước sạch trong này. Đặc biệt, vào những buổi chiều tối ngày hè, cua bắt đầu bò từ núi đá ra các khe suối, bà con trong vùng lại có dịp rủ nhau đi bắt cua cho đến hết đêm. Trong khi đó, vào ban ngày khi cua chui vào trong hang, nếu muốn bắt cua, bạn phải chuẩn bị cần và mồi bằng giun đưa vào khe hang để dụ cua cặp vào mồi rồi kéo ra. Một con cua suối có kích thước tương đối to, mỗi cân cũng phải được từ 7-10 con.
Cua đá
Sau khi bắt được cua mang về, bà con dân tộc thường chế biến bằng cách đem hấp, luộc hoặc nướng với sả hay nấu canh với lá sắn rừng. Cua suối khi nấu chín sẽ có màu vàng hồng và hơi đậm màu một chút, đặc biệt là thơm mùi đặc trưng của cua. Mặc dù là món ăn không cần chế biến quá cầu kỳ và nhiều gia vị nhưng cua được bày lên đĩa, chấm với muối ớt và ăn nóng mới thật hấp dẫn. Từng con cua không chỉ đẹp màu tự nhiên mà khi ăn bạn cũng dễ dàng cảm thấy phần thịt khá chắc, ngon ngọt và đậm đà.
8. Nhộng ong
Với địa hình chủ yếu là núi rừng tự nhiên, ở Minh Hóa có nhiều loại ong rừng làm tổ mà trong đó phải kể 3 loại: ong bầu, ong chành và ong vò vẽ. Người dân nơi đây không phải săn ong để lấy mật mà lấy nhộng là chính. Thông thường, nhộng ong rừng là nguyên liệu kiếm rất khó và quý hiếm. Tuy nhiên, trong cách chế biến của địa phương khá đơn giản giúp không mất đi mùi vị riêng của nó.
Theo đó, khi nước sôi, người ta cho ong vào nồi vặn lửa nhỏ để cho đến khi nước sôi nhẹ lại là vớt ra được để nhộng không chín quá dễ nát. Khi ăn nhộng ong, người ta phải ăn kèm nước quất, lá lốt, muối ớt, tiêu. Nhộng ong là một trong những món ăn hấp dẫn bởi vị ong rất ngon, béo ngậy, cảm giác lúc thịt con nhộng tan ra ngọt mềm trong miệng thật tuyệt. Trong làn khói bay lên mang theo mùi nhộng ong, dù chỉ được một lần nếm thử món đặc sản này, thực khách muôn nơi khi đến đây lại muốn được thử lại một lần nữa.
Nhộng ong
9. Vải tu hú
Giống vải to, có vị ngọt thanh thường chín rộ mỗi khi chim tu hú báo hiệu hè về. Có lẽ vì vậy mà người dân nơi đây đặt cái tên thật kêu cho giống vải đặc biệt này. Vải tu hú còn có một vị thế nhất định bên cạnh rất nhiều những món đặc sản ngon lành ở Minh Hóa. Loại quả không chỉ đơn thuần là thức quà hấp dẫn mà còn chứa đựng trong tiềm thức văn hóa của mỗi người dân câu chuyện về mùa lễ hội Rằm tháng ba hàng năm. Cứ mỗi khi đến dịp này, anh em, bạn bè nơi đây lại có dịp nhắc nhớ nhau về xum vầy, tụ họp trong ngày lễ lớn nhất của người dân địa phương.
Vải tu hú
Theo đó, nếu đến đây vào mỗi buổi chớm hè, khi nắng bắt đầu gay gắt và vải tu hú sai trĩu quả, bạn sẽ có dịp thưởng thức thứ quả hấp dẫn có vị ngọt thanh, chua chua man mát và mọng nước này. Lúc này, chỉ cần đôi ba quả thôi, thực khách đã dễ dàng xóa đi cơn khát và đủ làm cho bất cứ ai khi nếm thử cũng chẳng thể nào quên được.
Với người dân địa phương, vải tu hú là lựa chọn thích hợp cho thực khách trong những ngày lễ hội. Loại quả này càng trở nên đặc biệt khi hàng năm nó đều chín đúng vào dịp ngày hội, trở thành một đặc sản không thể thiếu cho dù bất cứ ai có đi đâu xa thì cái vị ngọt thanh, chua chua của quả vải tu hú cũng đủ sức đưa bước chân của họ tìm về với quê hương.
10. Tằm lá sắn
Tằm lá sắn nhìn bề ngoài giống với con sâu khổng lồ, người ta tự hỏi con sâu này thì ăn làm sao được. Ấy thế mà đây lại là một loại đặc sản rất riêng ở huyện miền núi Minh Hóa. Thoạt nhìn tằm sắn dễ gây ra cảm giác sợ hãi vì vẻ bề ngoài của nó. Thế nhưng khi thưởng thức thực khách sẽ thấy bất ngờ vì đây là một món ngon hấp dẫn vừa sạch mà lại còn khá bổ dưỡng. Thật vậy, con tằm có giá trị dinh dưỡng cao, vì được nuôi bằng lá sắn nên là loại thực phẩm sạch. Hơn nữa, người dân Minh Hóa còn chế biến chúng theo nhiều cách như: rang, xào… rất đậm đà và thơm ngon. Là món đặc sản được rất nhiều khách hàng, không chỉ ở Minh Hóa mà các nơi khi đi tour ghép Quảng Bình đều rất được tìm mua và ưa chuộng. Mỗi khi đến đây, tằm lá sắn trở thành món không thể thiếu trên bàn ăn đấy.
Tằm lá sắn
Nếu bạn có dịp ghé qua vùng đất Quảng Bình hay chính xác hơn lựa chọn đi du lịch Quảng Bình trong một ngày không xa thì nhớ đừng quên đến với mảnh đất Minh Hóa để vừa được ngắm phong cảnh thiên nhiên tươi đẹp vừa được thưởng thức các món ăn đặc sản chỉ có tại miền quê thanh bình này nhé.
*/ Lưu ý
Tùy theo kinh phí để lựa chọn phương tiện cho mình. Theo đó, tiết kiệm nhất là thuê xe máy, nếu đi đoàn đông hơn thì thuê ô tô 4 - 7 chỗ kết hợp tham quan và ăn uống. Và đừng quên, bạn có thể thưởng thức những món ăn địa phương ở chợ thị trấn Quy Đạt, đồng thời nếu có dịp đến đây vào hội Rằm tháng 3 âm lịch hằng năm sẽ là thời điểm lý tưởng để bạn có chuyến đi chơi tìm hiểu về văn hóa, truyền thống của các dân tộc nơi đây đấy nhé.
Xem thêm:
Mai Nguyễn/Cattour.vn - Ảnh: Internet
