I. Điểm chung của hệ thống lăng tẩm ở Huế
Thời nhà Nguyễn có 13 vị vua tại vị nhưng chỉ có tổng cộng 7 khu lăng tẩm được xây dựng. Mỗi khu vực lăng tẩm đều được chính nhà vua lựa chọn vị trí và kiến trúc nên mỗi lăng tẩm tại đây đều mang những nét kiến trúc riêng biệt, hợp với tính cách và sở thích của mỗi vị vua.
Thời nhà Nguyễn có 13 vị vua tại vị nhưng chỉ có tổng cộng 7 khu lăng tẩm được xây dựng
Theo quan niệm xưa “thứ nhất dương cơ, thứ hai âm phần” nên việc xây cất quan trọng sau cung điện chính là lăng mộ. Bởi vậy, khi còn sống các vị vua triều Nguyễn đã hệ lệnh cho các quan ở Khâm Thiên Giám, bộ Lễ, bộ Công đi tìm những khu đất đẹp đáp ứng được những yêu cầu khắt khe của mảnh đất dành cho đế vương.
Khu đất lựa chọn để xây lăng phải được lựa chọn kĩ càng, đáp ứng được những yêu cầu khắt khe
Với quan niệm “sống gửi thác về”, lăng tẩm là hoàng cung vĩnh hằng của các vị vua nên trong hầu hết những khu lăng tẩm đều được trang trí vô số những hoa văn các chữ: thọ, hỷ; những hình ảnh thân quen, những bức họa sinh động để không có cảm giác chết chóc nặng nề. Nếu đứng từ vị trí trung tâm của Cố đô thì cả 7 khu lăng tẩm này đều nằm về hướng Tây của kinh thành Huế, đó là biểu tượng “thái dương tây hạ” chỉ việc băng hà của các đấng chí tôn.
Lăng được trang trí hoa văn các chữ
Về bố cục, lăng tẩm nào cũng được chia thành hai phần chính là phần lăng và phần tẩm. Lăng là nơi an táng thi hài vua, còn tẩm là hành cung nơi vua làm việc, sinh hoạt, giải trí kiến trúc mô phỏng như hoàng cung vậy. Vua sẽ thỉnh thoảng ngự giá đến đây để tiêu khiển, ngắm cảnh, làm thơ, nhìn ngắm sinh phần của mình mà ý thức được rằng cõi trần chỉ là chốn tạm bợ, đời người cũng nhanh chóng qua như giấc mộng.
Hầu như khu lăng tẩm nào cũng được chia làm 2 phần chính là lăng và tẩm
Lăng được kiến trúc từ thấp lên cao, ngoài cùng là thành bao bọc, có hồ thả sen, bờ hồ trồng sứng và cây cảnh. Cổng chính là đến một sân gạch rộng, hai bên sân có đúc những tượng người, voi, ngựa bằng đá. Cuối cùng là sân Bái đình để các quan làm lễ khi tế tự. Tiếp đó là Bi đình (nhà bia) là tòa nhà nhỏ có một tấm bia lớn trên bệ đá cao gọi là bia Thánh đức thần công. Trong bia sẽ khắc bài ký ghi nhớ công đức của vua. Sau lưng Bi đình chính là hai trụ hoa biểu cao vút. Qua Bi đình là tẩm điện để thờ thần vị của hoàng đế cùng hoàng hậu, bên ngoài bày những đồ ngự dụng lúc sinh thời. Phía trong Tẩm điện và hai bên có hai dãy nhà lớn gọi là Tả hữu tùng viện để các bà phi cùng kẻ hầu ở.
Phía ngoài lăng sẽ thường có hồ sen, súng
Xem thêm:
Bật mí bản đồ ẩm thực Huế với 100 món ăn ngon trứ danh đất kinh đô
Khám phá khu du lịch sinh thái về nguồn Huế - nơi tập trung địa điểm ăn uống và vui chơi giữa lòng xứ Huế.
II. Hệ thống lăng tẩm ở Huế
Như đã nói ở trên, mỗi một lăng tẩm đều do chính nhà vua lựa chọn vị trí và kiến trúc nên mỗi lăng tẩm đều mang nét kiến trúc riêng biệt, phù hợp với tính cách và sở thích của mỗi vị vua. Hãy cùng tìm hiểu nhé.
1. Lăng Tự Đức thơ mộng
Nằm trong một thung lũng hẹp thuộc làng Dương Xuân Thượng, tổng Cư Chánh, lăng Tự Đức có lẽ là lăng đẹp nhất trong những lăng tẩm của các đời vua nhà Nguyễn bởi sự hài hòa giữa khung cảnh thiên nhiên “sơn thủy hữu tình” và không gian kiến trúc bao la, rộng lớn. Lăng Tự Đức còn được gọi là Khiêm Lăng bởi gần 50 công trình trong lăng đều có chữ “Khiêm” trong tên gọi, là nơi an nghỉ của vua Tự Đức – vị vua thứ 4 của triều đại nhà Nguyễn.
Lăng Tự Đức còn được gọi là Khiêm Lăng
Lăng Tự Đức mang yếu tố khoáng đạt, đường nét mềm mại phản ánh tâm hồn lãng mạn, thi sĩ của vị vua này. Ngoài mục đích là nơi chôn cất khi qua đời, đây còn là nơi để vua đến nghỉ ngơi, đọc sách, ngâm thơ… nên cảnh quan của lăng tựa như một công viên rộng lớn với tiếng nước chảy, hồ nước thơ mộng, hàng thông xanh ngát… thậm chí còn xây dựng cả nhà hát và là nơi ở của các phi tần. Ngoài ra, công trình nhà hát cổ nhất của Việt Nam còn được bảo lưu đến tận bây giờ.
Lăng Tự Đức mang yếu tố khoáng đạt, đường nét mềm mại
2. Lăng Minh Mạng uy nghiêm
Cách trung tâm thành phố Huế chừng 12km và tọa lạc trên núi Cẩm Khê, lăng Minh Mạng là nơi yên nghỉ của vua Minh Mạng – vị vua thứ 2 trong triều nhà Nguyễn. Lăng Minh Mạng hay còn gọi là Hiếu Lăng, nằm gần với ngã ba Bằng Lãng, nơi hội tụ của hai dòng Tả Trạch và Hữu Trạch hợp thành sông Hương. Công trình lăng tẩm này bao gồm khu lăng tẩm bên một hồ sen thơm ngát và được bao bọc bởi những rặng thông xanh mát.
Lối dẫn vào lăng Minh Mạng
Lăng Minh Mạng là một lăng tẩm thu hút được du khách với những đường nét tĩnh tại trong lối kiến trúc và kết hợp được hài hòa trong không gian hội hòa cùng thơ ca của khung cảnh thiên nhiên hoa lá đầy trữ tình nơi đây. Phần nào cũng thể hiện được tính uy nghiêm, nghiêm khắc nhưng cũng không kém đi phần lãng mạn của nhà vua.
Lăng mang một nét uy nghiêm
Trước lăng có 3 cửa: chính giữa là Đại Hồng Môn (chỉ mở một lần duy nhất khi rước thi thể vua Minh Mạng nhập lăng và đóng lại mãi mãi), hai bên là Tả Hồng Môn và Hữu Hồng Môn. Bên trong Đại Hồng Môn có sân chầu, 2 bên có hai dãy tượng đá tạc hình bá quan văn võ và voi, ngựa đứng chầu.
3 cửa chính phía trước lăng
3. Lăng Khải Định tinh xảo
Nằm ở trên triền núi Châu Chữ thuộc xã Thủy Bằng, huyện Hương Thủy, cách thành phố Huế chừng 10km về phía Tây Nam, Lăng Khải Định là nơi yên nghỉ của vua Khải Định – vị vua thứ 12 của triều nhà Nguyễn. Tuy có kích thước khiêm tốn hơn hẳn so với những lăng tẩm của các vị vua tiền nhiệm trước nhưng lăng Khải Định lại được xây dựng một cách vô cùng công phu và tinh xảo trong thời gian kéo dài đến 10 năm.
Lăng Khải Định là nơi yên nghỉ của vị vua thứ 12 triều Nguyễn
Sân tượng đá trước cửa lăng
Nét khác biệt của lăng Khải Định so với những lăng tẩm khác ở Huế chính là sự giao thoa giữa kiến trúc phương Đông và phương Tây. Điều ấy được thể hiện rõ nét qua những tấm phù điêu lộng lẫy được ghép một cách tỉ mỉ bằng sành sứ và thủy tinh, những khay trà, vương miện cùng với những vật dụng trang trí nội thất hiện đại vào thời bấy giờ như: vợt tennis, đèn dầu… Đặc biệt, lăng Khải Định nổi tiếng với 3 bức bích họa “cửu long ẩn vân” tuyệt đẹp được trang trí trên trần của 3 gian nhà giữa trong cung Thiên Định.
Lối kiến trúc kết hợp giữa Phương Đông và Phương Tây
Bên trong lăng cũng được trang trí hết sức tỉ mỉ
4. Lăng Gia Long tĩnh mịch
Lăng Gia Long hay còn được gọi là Thiên Thọ Lăng, nằm trên quần thể núi Thiên Thọ và cũng là nơi an nghỉ của vị vua đầu tiên trong triều nhà Nguyễn. Lăng nằm xuôi theo dòng sông Hương nên bạn có hai hướng để có thể đến thăm lăng. Một là xuôi theo dòng Hương khoảng 18km rồi cập bến, hoặc đi theo đường bộ chừng 16km xuống đến bến đò Kim Ngọc, đi thêm khoảng 2km nữa. Gió từ sông cùng với bóng mát của những hàng thông, cây xanh mướt tạo nên một không gian trong mát cùng tĩnh mịch cho quãng đường đi bộ từ bến đò vào trong lăng.
Lăng Gia Long mang vẻ tĩnh mịch
Lăng Gia Long là một trong 7 lăng tẩm ở Huế sở hữu những đường nét thiên nhiên kì vĩ mà không kém phần hài hòa của núi non, sông nước, cây cỏ, gợi nên không gian uy nghĩ và tĩnh mịch đến kì lạ. Lăng có chu vi hơn 11.000m, trước mặt có núi Đại Thiên Thọ làm tiền án, hai bên tả hữu mỗi bên có 14 ngọn núi chầu vào thành thế “tả thanh long” và “hữu bạch hổ”. Trong khuôn viên, phía trước mặt lăng có hồ bán nguyệt, sau hồ là sân chầu, tiếp đến là sân tế được chia thành 6 bậc cao dần, cuối cùng là Bửu Thành – nơi đặt mộ phần của Vua cùng Hoàng hậu.
Hài hòa với núi non sông nước
Thời khắc tham quan lăng đẹp nhất là vào chiều tà, khi hoàng hôn lấp lánh trên những hồ nước, những tán lá thông đang khẽ đưa theo gió soi bóng xuống mặt hồ. Vẻ đẹp u tịch của thiên nhiên hòa cùng với nét uy nghi của núi đồi, kiến trúc trong lăng khiến cho con người như cảm thấy nhỏ bé và chơi vơi hơn.
Một chiều hoàng hôn bên lăng
5. Lăng Dục Đức đơn giản
Lăng Dục Đức tọa lạc tại phường An Cực là là nơi an táng của 3 vị vua: Dục Đức (cha), Thành Thái (con), Duy Tân (cháu). Vua Dục Đức sau khi lên ngôi được 3 ngày thì bị phế truất và chết đói trong ngục. Vài năm sau, khi con trai Dục Đức là vua Thành Thái lên ngôi thì mới bắt đầu cho xây dựng lăng cho cha. Trong thời kì chống Pháp, vua Duy Tân và vua Thành Thái đã đổi ngai vàng để chiến đấu giành lại chủ quyền cho dân tộc và bị lưu đày biệt xứ, về sau được đem chôn ở lăng Dục Đức. Như tấm lòng yêu nước của hai ông, sẵn sàng đánh đổi quyền lực nên lăng Dục Đức cũng vì thế mà có kiến trúc vô cùng đơn sơ, khiêm tốn, giản dị.
Lăng Dục Đức khá đơn giản
Lăng rộng khoảng 1ha, gồm khu lăng mộ và khu tẩm thờ đặt song song với nhau. Lăng quay mặt về hướng Tây Bắc, lấy đồi Phước Quả làm tiền án, núi Tam Thai sau lưng làm hậu chẩm và dòng khe chảy vòng qua trước mặt làm minh đường tụ thủy. Bên trong lăng không có Bi Đình hay tượng đá như những lăng tẩm khác, mà thay vào đó là kiểu nhà Huynh Ốc. Đáng chú ý hơn là tấm bình phong trước mộ vua có chữ “song hỷ” có nghĩa là “vui” được đăó bằng sành sứ gây nhiều tò mò và thắc mắc cho những nhà sử học cũng như du khách.
Một số phần bị đổ vỡ không còn nguyên vẹn
Ngoài là nơi an nghỉ của 3 vị vua thì lăng Dục Đức còn có hơn 39 tẩm mộ ông hoàng bà chúa cùng với 121 ngôi mộ đất của những người thuộc Đệ Tứ Chánh phái Nguyễn Phước tộc.
Lăng là nơi an nghỉ của đến 3 vị vua triều Nguyễn
6. Lăng Thiệu Trị thanh bình
Lăng Thiệu Trị còn có tên gọi khác là Xương lăng, nằm trên lưng núi Thuận Đại, là nơi yên nghỉ của vua Thiệu Trị. Trong số 7 lăng tẩm ở Huế thì đây là lăng được xây dựng trong thời gian ngắn nhất (10 tháng), cũng là lăng duy nhất quay mặt về hướng Tây Bắc.
Lăng Thiệu Trị còn có tên gọi khác là Xương Lăng
Vẻ thanh bình vốn có của lăng
Lăng Thiệu Trị mang những nét kiến trúc được đúc kết và chọn lọc từ kiến trúc của lăng Gia Long và Minh Mạng. Lăng có những vườn cây trái xanh mát làm hàng rào bao bọc thay cho những La thành bảo vệ xung quanh. Trong không gian đồng quê thanh bình của cánh đồng lúa mênh mông cùng những vườn cây ăn trái xanh mát bao phủ, lăng Thiệu Trị tạo nên cảm giác thân thuộc, gần gũi mà vô cùng yên bình cho những người đến tham quan.
Hồ sen thơ mộng bên lăng
7. Lăng Đồng Khánh hài hòa
Lăng Đồng Khánh tọa lạc ở thông Thượng Hai, xã Thủy Xuân, Huế và được xây dựng trong suốt 35 năm trong 4 đời vua liên tiếp (1888 – 1923). Lăng được xây dựng trong buổi giao thời của lịch sử Việt Nam nên sở hữu lối kiến trúc phong kiến dân gian cổ điển đan xen với sự ảnh hưởng của kiến trúc Tây Âu mới du nhập. Sự thử nghiệm kiến trúc mới, hài hòa giữa kiến trúc và cảnh quan thiên nhiên dân dã trong vùng đã mang lại nét kiến trúc độc đáo cho lăng Đồng Khánh.
Lăng được xây dựng trong 4 đời vua liên tiếp
Sự phân tầng này được thể hiện rõ nhất ở khu tẩm điện với lối kiến trúc “trùng thiềm điệp ốc” (nghĩa là: nhà có nhiều bộ mái nối tiếp nhau). Chính điện và các nhà cửa phụ vẫn còn những hàng cột sơn son thếp vàng lộng lẫy với trang trí tứ linh. Song trong điện Ngưng Hy xuất hiện thêm hệ thống cửa kính với nhiều màu phù điêu bằng đất nung cùng với các trang trí rất dân dã như “ngư ông đắc lợi”, “gà chọi”…
Các bài viết liên quan:
Phương Trần / Cattour.vn - Ảnh: Internet
